ذکر جلی، همان ذکر زبانی یا لسانی یا لفظی است و عبارت است از جاری کردن اسماء و صفات مذکور بر زبان. یعنی جهراً و آشکارا تسبیح و تحمید خدا کند و اسماء و صفات او را یادآوری نماید.

و سالک باید بر الفاظ آن مداومت نماید و از جهت دفع خواطر مراقبه داشته باشد و این با حضور قلب میسّر خواهد بود.

منظور از ذکر زبانی، همان تذکّر قلب است و اگر تنها به زبان آید و قلب متذکّر نشود، آثار بسیار کم است.

از پیامبر (ص) نقل شده است که خداوند عزّوجلّ فرمود: «من با بنده ­ای هستم که مرا ذکر گوید و یاد کند و لب­هایش با نام من حرکت کند؛ وَ تَحَرَّکْتَ بی شفتاهُ.»

 امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «خوش به حال نفسی که فرایض خداوندی را ادا کند … و لب­هایش آهسته به ذکر خدا گویا باشد؛ همهمت بذکر ربّهم شفاههم»

امام سجّاد (ع) در «مناجاتِ الذّاکرین» بیان می­دارد: «وَ مِنَ اَعْظَمِ النِّعَمِ عَلَیْنا جَرَیانُ ذِکْرِکَ عَلیَْ اَلْسِنَتِنا؛ از بزرگ­ترین نعمت­ها بر ما این است که ذکر تو بر زبان­های ما جاری است.»

در مورد ذکر لفظی، اگرچه ذاکر مراتب و کمالات آن­را لحاظ نکند، حدّاقل یک عضو (زبان) مشغول می­شود و از گناه باز می­ماند.

 ذکر خفی یا همان ذکر قلبی، ذکری است که نیازی به تلفّظ زبان ندارد و ذهن و قلب، خود ذکر می­گوید.

امام سجّاد (ع) در مناجاتِ الذّاکرین بیان می­دارد: «وَ َْانِسْنا بِالذِّکْرِ الْخفی؛ مارا به ذکر خفی همدم ساز»

 از استاد ما حضرت آیت الله سیّد عبدالکریم کشمیری سؤال شد: آیا اذکار قلبی از لفظی بهتر است؟ در جواب فرمودند: «ذکر قلبی مراقبه ­اش از ذکر لفظی بیش­تر است. لذا اثرش هم بیش­تر است.»

شمس گوید: آن صوفی ارشد به مریدش گفت: «ذکر از ناف برآور!» گفتم: «نه، ذکر از ناف برمیاور، از میان جان برآور!» به این سخن در او حیرانی آمد.

 گفت: «ذکر می­خواهم» فرمود: «ذکری باید که از مذکور باز ندارد و آن ذکر دل باشد که ذکر زبان کم باشد.»

مقامات معنوی؛ مقام ذاکرین؛ استاد عارف سید علی اکبر صداقت حفظه الله از تلامذه حضرت آیت الله کشمیری رحمة الله عليه