هشدار از غرور زدگيها
امیرالمومنین علی علیه السلام:
برهان گناهكار، نادرست ترين برهان ها است و عذرش از توجيه هر فريب خورده اي بي اساس تر، و خوشحالي او از عدم آگاهي است.
اي انسان! چه چيز تو را بر گناه جرات داده؟ و در برابر پروردگار مغرور ساخته؟ و بر نابودي خود علاقمند كرده است؟
آيا بيماري تو را درمان نيست؟ و خوابزدگي تو بيداري ندارد؟
چرا آنگونه كه به ديگران رحم مي كني، به خود رحم نمي كني؟
چه بسا كسي را در آفتاب سوزان مي بيني بر او سايه مي افكني يا بيماري را بنگري كه سخت ناتوان است از روي دلسوزي بر او اشك مي ريزي، چه چيز تو را بر بيماري خود بي تفاوت كرده؟
و بر مصيبتهاي خود شكيبا و از گريه بر حال خويشتن باز داشته است؟ در حالي كه هيچ چيز براي تو عزيزتر از جانت نيست!
چگونه ترس از فرود آمدن بلا، شب هنگام تو را بيدار نكرده است؟ كه در گناه غوطه ور و در پنجه قهر الهي مبتلا شده اي؟
پس سستي دل را با استقامت درمان كن و خوابزدگي چشمانت را با بيداري برطرف كن و اطاعت خدا را بپذير و با ياد خدا انس گير و ياد آر كه تو از خدا روي گرداني و در همان لحظه او روي به تو دارد و تو را به عفو خويش مي خواند و با كرم خويش مي پوشاند! در حالي كه تو از خدا بريده و به غير خدا توجه داري!
پس چه نيرومند و بزرگوار است خدا! و چه ناتوان و بي مقداري تو كه بر عصيان او جرات داري در حالي كه تو را در پرتو نعمت خود قرار داده و در گستره رحمت او آرميده اي
نه بخشش خود را از تو گرفته، و نه پرده اسرار تو را دريده است. بلكه چشم بر هم زدني، بي احساس خدا زنده نبودي يا در نعمت هاي او غرق بودي يا گناهان تو پرده پوشي شد و يا بلا و مصيبتي را از تو دور ساخته است، پس چه فكر مي كني! اگر او را اطاعت كني؟
بخدا سوگند! اگر اين رفتار ميان دو نفر كه در توانايي و قدرت برابر بودند وجود داشت تو نخستين كسي بودي كه خود را محكوم مي كردي، بر زشتي اخلاق و نادرستي كردار.
نهج البلاغه، خطبه ۲۲۳
هشدار از دشمني هاي شيطان
امیرالمومنین علی علیه السلام:
اي بندگان خدا از دشمن خدا پرهيز كنيد، مبادا شما را به بيماري خود مبتلا سازد و با نداي خود شما را به حركت در آورد و با لشكرهاي پياده و سواره خود بر شما بتازد
به جانم سوگند، شيطان تير خطرناكي براي شكار شما بر چلّه كمان گذارده و تا حد توان كشيده و از نزديكترين مكان شما را هدف قرار داده است و خطاب به خدا گفته: «پروردگارا به سبب آن كه مرا دور كردي، دنيا را در چشمهايشان جلوه ميدهم و همه را گمراه خواهم كرد» امّا تيري در تاريكيها و سنگي بدون نشانه روي رها ساخت، گرچه فرزندان خودپسندي و برادران تعصّب و خود خواهي، و سواران مركب جهالت و خود پرستي، او را تصديق كردند.
افراد سركش شما تسليم شيطان شدند و طمع ورزي او را در شما كارگر افتاد و اين حقيقت بر همه آشكار گرديد و حكومت شيطان بر شما استوار شد و با لشكر خويش به شما يورش برد و شما را به ذلّت سقوط كشانيد و شما را به مرز كشتار و خونريزي كشاند و شما را با فروكردن نيزه در چشمها، بريدن گلوها، كوبيدن مغزها پايمال كرد، تا شما را به سوي آتشي بكشاند كه از پيش مهيّا گرديد.
پس شيطان بزرگترين مانع براي دينداري و زيانبارترين و آتش افروزترين فرد براي دنياي شماست.
شيطان از كساني كه دشمن سر سخت شما هستند و براي در هم شكستنشان كمر بسته ايد خطرناكتر است.
تلنگر...
جهانگردی به دهکده ای رفت تا زاهد معروفی را زیارت کند و دید که زاهد در اتاقی ساده زندگی می کند.
اتاق پر از کتاب بود و غیر از آن فقط میز و نیمکتی دیده می شد.
جهانگرد پرسید: لوازم منزلتان کجاست؟…
زاهد گفت: مال تو کجاست؟ جهانگرد گفت: من اینجا مسافرم. زاهد گفت: من هم!
حضرت امام علی (علیه السّلام):
«دنیا خانه ی آرزوهایی است که زود نابود می شود، و کوچ کردن از وطن حتمی است. دنیا شیرین و خوش منظر است که به سرعت به سوی خواهانش می رود، و بیننده را می فریبد، سعی کنید با بهترین زاد و توشه از آن کوچ کنید و بیش از کفاف خود از آن نخواهید و بیشتر از آنچه نیاز دارید طلب نکنید.»
نهج البلاغه، خطبه 45
ره آورد نماز
امیرالمومنین علی علیه السلام:
مردم! نماز را برعهده گيريد و آن راحفظ كنيد، زياد نماز بخوانيد و با نماز خود را به خدا نزديك كنيد.
آيا به پاسخ دوزخيان گوش فرانمي دهيد، آن هنگام كه از آنها پرسيدند: چه چيز شما را به دوزخ كشانده است؟ گفتند: ما از نمازگزاران نبوديم.
همانا نماز! گناهان را چونان برگهاي پاييز فرو مي ريزد، و غل و زنجير گناهان را از گردنها مي گشايد
پيامبر اسلام (ص) نماز را به چشمه آب گرمي كه بر در سراي مردي جريان داشته باشد، تشبيه كرد، اگر روزي پنج بار خود را در آن شستشو دهد، هرگز چرك و آلودگي در بدن او نماند.
همانا كساني از مومنان حق نماز را شناختند كه زيور دنيا از نماز بازشان ندارد و روشنايي چشمشان يعني اموال و فرزندان مانع نمازشان نشود. خداي سبحان مي فرمايد: مرداني هستند كه تجارت و خريد و فروش، آنان را از ياد خدا، و برپا داشتن نماز، و پرداخت زكات باز نمي دارد.
رسول خدا (ص) پس از بشارت به بهشت، خود را در نماز خواندن به زحمت مي انداخت، زيرا خداوند به او فرمود: خانواده خويش را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شكيبا باش. پس پيامبر (ص) پي در پي خانواده خود را به نماز فرمان مي داد و خود نيز در انجام نماز شكيبا بود.
نهج البلاغه، خطبه ۱۹۹
نیرنگ و فریب حاصل بی تقوایی است، نه سیاست
امیرالمومنین علی علیه السلام:
امروز در محیط و زمانه ای زندگی میکنیم که بیشتر مردم
حیله و نیرنگ را، زیرکی می پندارند،
و افراد جاهل آنان را اهل تدبیر می خوانند.
چگونه فکر می کنند؟ خدا بکشد آنها را.
چه بسا شخصی تمام پیش آمدهای آینده را می داند، و راه های مکر و حیله را می شناسد، ولی امر و نهی پروردگار مانع اوست و با اینکه قدرت انجام آن را دارد آن را به روشنی رها می سازد، اما آن کس که از گناه و مخالفت با دین پروا ندارد، از فرصت ها برای نیرنگ بازی، استفاده می کند.
نهج البلاغه، خطبه ٤١
حکمت بیماریهادرکلام امیرالمومنین علی(ع)
امیرالمومنین علی علیه السلام:
لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ فِي عِلَّةٍ اعْتَلَّهَا جَعَلَ اللَّهُ مَا كَانَ مِنْ شَكْوَاكَ حَطّاً لِسَيِّئَاتِكَ فَإِنَّ الْمَرَضَ لَا أَجْرَ فِيهِ وَ لَكِنَّهُ يَحُطُّ السَّيِّئَاتِ وَ يَحُتُّهَا حَتَّ الْأَوْرَاقِ وَ إِنَّمَا الْأَجْرُ فِي الْقَوْلِ بِاللِّسَانِ وَ الْعَمَلِ بِالْأَيْدِي وَ الْأَقْدَامِ وَ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ يُدْخِلُ بِصِدْقِ النِّيَّةِ وَ السَّرِيرَةِ الصَّالِحَةِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ الْجَنَّةَ.
خدا! آنچه را كه از درد بيماري شكايت داري موجب كاستن گناهانت قرار داد، در بيماري پاداشي نيست اما گناهان را از بين مي برد، و آنها را چونان برگ پاييزي مي ريزاند، و همانا پاداش در گفتار به زبان، و كردار با دستها و قدمهاست، و خداي سبحان به خاطر نيت راست، و درون پاك، هر كس از بندگانش را كه بخواهد وارد بهشت خواهد كرد.
نهج البلاغه، حکمت ۴۲
علل پيدايش فتنه ها
امیرالمومنین علی علیه السلام:
همواره آغاز پديد آمدن فتنه ها، هواپرستي، و بدعت گذاري در احكام آسماني است، نوآوريهايي كه قرآن با آن مخالف است،
و گروهي (با دو انحراف ياد شده) بر گروه ديگر سلطه و ولايت يابند، كه برخلاف دين خداست.
پس اگر باطل با حق مخلوط نمي شد، بر طالبان حق پوشيده نمي ماند، و اگر حق از باطل جدا و خالص مي گشت زبان دشمنان قطع مي گرديد.
اما قسمتي از حق و قسمتي از باطل را مي گيرند و به هم مي آميزند، آنجاست كه شيطان بر دوستان خود چيره مي گردد،
و تنها آنان كه مشمول لطف و رحمت پروردگارند نجات خواهند يافت.
نهج البلاغه، خطبه ۵۰
سرگرداني مردم و ضرورت تقوا
امیرالمومنین علی علیه السلام:
آن كس كه بهشت و دوزخ را پيش روي خود دارد، در تلاش است.
برخي از مردم به سرعت به سوي حق پيش مي روند، كه اهل نجاتند، و بعضي به كندي مي روند و اميدوارند و ديگري كوتاهي مي كند و در آتش جهنم گرفتار است،
چپ و راست گمراهي و راه ميانه، جاده مستقيم الهي است كه قرآن و آثار نبوت، آن را سفارش مي كند، و گذرگاه سنت پيامبر (ص) است، و سرانجام بازگشت همه بدان سو است.
ادعاكننده باطل نابود شد، و دروغگو زيان كرد،
هر كس با حق درافتاد هلاك گرديد،
ناداني انسان همين بس كه قدر خويش نشناسد.
آنچه بر اساس تقوي پايه گذاري شود، نابود نگردد، كشتزاري كه با تقوي آبياري شود، تشنگي ندارد.
مردم! به خانه هاي خود روي آوريد، مسائل ميان خود را اصلاح كنيد،
توبه و بازگشت پس از زشتيها ميسر است،
جز پروردگار خود، ديگري را ستايش نكنيد، و جز خويشتن خويش ديگري را سرزنش ننماييد.
نهج البلاغه، خطبه ۱۶
بگو نمی دانم ...
امیرالمومنین علی علیه السلام:
مَنْ تَرَكَ قَوْلَ لَا أَدْرِي أُصِيبَتْ مَقَاتِلُهُ.
Whoever abandons saying,
(I do not know) meets his destruction.
كسي كه از گفتن نمي دانم روي گردان است، به هلاكت و نابودي مي رسد.
نهج البلاغه، حکمت ۸۵
ضرورت ساده زيستي كارگزاران
امیرالمومنین علی علیه السلام در نامه ای خطاب به عثمان بن حنیف فرمودند:
اي پسر حنيف، به من گزارش دادند كه مردي از سرمايه داران بصره، تو را به مهماني خويش فرا خواند و تو به سرعت به سوي آن شتافتي، خوردنيهاي رنگارنگ براي تو آوردند و كاسه هايي پر از غذا پي در پي جلوي تو مي نهادند،
گمان نمي كردم مهماني مردمي را بپذيري كه نيازمندانشان با ستم محروم شده
و ثروتمندانشان بر سر سفره دعوت شده اند،
انديشه كن در كجايي؟
و بر سر كدام سفره مي خوري؟
پس آن غذايي كه حلال و حرام بودنش را نمي داني دور بيافكن
و آنچه را به پاكيزگي و حلال بودنش يقين داري مصرف كن.
نهج البلاغه، قسمتی از نامه ۴۵
برترين بي نيازي
امیرالمومنین على علیه السلام:
بخشندگي نگاهدار آبروست
و شكيبايي دهان بند بي خردان
و عفو زكات پيروزي
و دوري كردن كيفر خيانتكار
و مشورت چشم هدايت است.
آن كس كه با راي خود احساس بي نيازي كند به كام خطرها افتد
شكيبايي، با مصيبتهاي شب و روز پيكار كند
و بي تابي، زمان را در نابودي انسان ياري دهد.
و برترين بي نيازي ترك آرزوهاست
و چه بسا عقل كه اسير فرمانروايي هوس است.
حفظ و به كارگيري تجربه رمز پيروزي است
و دوستي نوعي خويشاوندي به دست آمده است
و به آن كس كه به ستوه آمده و توان تحمل ندارد اعتماد نكن.
نهج البلاغه، حکمت 211
شناخت بدترين انسانها
امیرالمومنین علی علیه السلام:
دشمن ترين آفريده ها، نزد خدا دو نفرند
مردي كه خدا او را به حال خود گذاشته و از راه راست دور افتاده است ؛
دل او شيفته بدعتو مردم را گمراه كردهو به فتنه انگيزي مي كشاند.
و راه رستگاري گذشتگان را گم كرده و طرفداران خود و آيندگان را گمراه ساخته است.
بار گناه ديگران را بر دوش كشيدهو گرفتار زشتيهاي خود نيز مي باشد.
و مردي كه مجهولاتي به هم بافته و در ميان انسانهاي نادان امت، جايگاهي پيدا كرده است.
در تاريكيهاي فتنه فرو رفته
و از مشاهده صلح و صفا كور است،
آدم نماها او را عالم ناميدند كه نيست،
چيزي را بسيار جمع آوري مي كند كه اندك آن به از بسيار استتا آنكه از آب گنديده سيراب شود.
و دانش و اطلاعات بيهوده فراهم آورد.
نهج البلاغه، خطبه 17
فقر زمینه ساز فساداداری
امام در نامه بسیار ارزشمند خود به مالک اشتر مطالبی را در مورد قضات و کارگزاران بیان می دارند که از مفهوم آنها می توان این گونه استفاده نمود که نپرداختن حقوق کافی به کارگزاران، موجب نیاز آنها به مردم و در نتیجه باعث رشوه خواری و فساد اداری می گردد:
«با جدیت هرچه بیشتر قضاوتهای قاضی خویش را بررسی کن و در بذل و بخشش مال به او سفره سخاوتت را بگستر، آنچنان که نیازمندیش از بین برود و حاجت و نیازی به مردم پیدا نکند.»
و در جای دیگر می فرماید:
«سپس حقوق کافی به آنها بده! زیرا این کار، آنها را در اصلاح خویش تقویت می کند، و از خیانت در اموالی که زیردست آنها است، بی نیاز می سازد.»
نهج البلاغه، نامه 53
ناتوانی انسان....
امام علی علیه السلام:
به رگهاي دروني انسان پاره گوشتي آويخته كه شگرف ترين اعضا دروني اوست و آن قلب است چيزهايي از حكمت و چيزهايي متفاوت با آن، در او وجود دارد.
پس اگر در دل اميدي پديد آيد، طمع آن را خوار گرداند و اگر طمع بر آن هجوم آورد حرص آن را تباه سازد.
و اگر نوميدي بر آن چيره شود، تاسف خوردن آن را از پاي درآورد اگر خشمناك شود كينه توزي آن فزوني يابد و آرام نگيرداگر به خشنودي دست يابد، خويشتن داري را از ياد بردو اگر ترس آن فراگيرد پرهيز كردن آن را مشغول سازد.
اگر به گشايشي برسد، دچار غفلت زدگي شودو اگر مالي به دست آورد، بي نيازي آن را به سركشي كشاند.
و اگر مصيبت ناگواري به آن رسد، بي صبري رسوايش كندو اگر به تهيدستي مبتلا گردد، بلاها او را مشغول سازد و اگر گرسنگي بي تابش كند، ناتواني آن را از پاي درآورد.
و اگر زيادي سير شود، سيري آن را زيان رساند پس هرگونه كندروي براي آن زيانبار و هر گونه تندروي براي آن فسادآفرين است.
حکمت 108 نهج البلاغه
توصیف خارق العاده دنیا از زبان امام علي (ع)
بیشترین ضربه هارا خوبترین آدمها میخورند ؛ برای خوبی هایتان حد تعیین کنید و هر کس را به اندازه لیاقتش بها دهید نه به اندازه مرامتان ؛
زندگی کردن با مردم این دنیا همچون دویدن در گله اسب است !
تا میتازی با تو میتازند ؛ زمین که خوردی ؛
آنهایی که جلوتر بودند ؛ هرگز برای تو به عقب باز نمیگردند !
و آنهایی که عقب بودند ؛ به داغ روزهایی که میتاختی تو را لگد مال خواهند کرد !
در عجبم از مردمی که بدنبال دنيايی هستند که روز به روز از آن دورتر ميشوند ؛
و غافلند از آخرتی که روز به روز به آن نزديکتر ميشوند.
نهج البلاغه ص56خ۴۳
اهمیت قرآن در کلام امیرمومنان(ع)
امیرالمومنین على علیه السلام در مورد قرآن و اهمیت آن می فرمایند:
کتاب خدا را محکم بگیرید، زیرا رشتهای است محکم و نوری است آشکار،و داروی شفابخش و پر منفعت و سیراب کنندهای است که عطش (تشنگان حقیقت) را فرو مینشاند.
هر کس به آن تمسک جوید، کژی در او راه ندارد تا نیاز به راست نمودن داشته باشد
و منحرف نمیگردد و خطا نمیکند تا پوزش بطلبد.
خواندن و شنیدن مکررش موجب کهنگی و یا ناراحتی سامعه نگردد (و هر قدر آن را بخوانند و تکرار کنند، باز روح پرور است و شیرینیاش دلپذیر).
کسی که با قرآن سخن بگوید، راست گفته و هر کس بدان عمل کند، پیشتاز است.
نهج البلاغه، خطبه156
علل سقوط جامعه انساني
امیرالمومنین علی علیه السلام:
خدا شما را رحمت كند، بدانيد كه همانا شما در روزگاري هستيد كهگوينده حق اندك
و زبان از راستگويي عاجزو حق طلبان بي ارزشندمردم گرفتار گناهو به سازشكاري هم داستانندجوانشان بداخلاقو پيرانشان گناهكارو عالمشان دو روو نزديكشان سودجويندنه خردسالانشان بزرگان را حرمت مي نهند و نه توانگرانشان دست مستمندان را مي گيرند.
نهج البلاغه، خطبه ۲۳۳
شناخت بدترين انسانها
امام علی علیه السلام:
دشمن ترين آفريده ها، نزد خدا دو نفرند
مردي كه خدا او را به حال خود گذاشته و از راه راست دور افتاده است
دل او شيفته بدعت
و مردم را گمراه كرده
و به فتنه انگيزي مي كشاند
و راه رستگاري گذشتگان را گم كرده
و طرفداران خود و آيندگان را گمراه ساخته است
بار گناه ديگران را بر دوش كشيده
و گرفتار زشتيهاي خود نيز مي باشد.
و مردي كه مجهولاتي به هم بافته و در ميان انسانهاي نادان امت، جايگاهي پيدا كرده است.
در تاريكيهاي فتنه فرو رفته
و از مشاهده صلح و صفا كور است،
آدم نماها او را عالم ناميدند كه نيست،
چيزي را بسيار جمع آوري مي كند كه اندك آن به از بسيار است
تا آنكه از آب گنديده سيراب شود
و دانش و اطلاعات بيهوده فراهم آورد.
خطبه 17 نهج البلاغه