علل پيروزي و شكست ملّتها
امام علی علیه السلام:
از كيفرهايي كه بر اثر كرداربدوكارهاي ناپسند بر امّتهاي پيشين فرود آمد خود را حفظ كنيد و حالات گذشتگان را در خوبيها و سختيها به ياد آوريد و بترسيد كه همانند آنها باشيد پس آنگاه كه در زندگي گذشتگان مطالعه و انديشه ميكنيد، عهده دار چيزي باشيد كه عامل عزّت آنان بود و دشمنان را از سر راهشان برداشت و سلامت و عافيت زندگي آنان را فراهم كرد و نعمتهاي فراوان را در اختيارشان گذاشت و كرامت و شخصيّت به آنان بخشيد كه از تفرقه و جدايي اجتناب كردند و بر وحدت و همدلي همّت گماشتند
و يكديگر را به وحدت واداشته به آن سفارش كردند.
و از كارهايي كه پشت آنها را شكست و قدرت آنها را در هم كوبيدچون كينه توزي با يكديگر پركردن دلها از بخل و حسد،
به يكديگر پشت كردن و از هم بريدن
و دست از ياري هم كشيدنبپرهيزيد
و در احوالات مؤمنان پيشين انديشه كنيد، كه چگونه در حال آزمايش و امتحان به سر بردند، آيا بيش از همه مشكلات بر دوش آنها نبود و آيا بيش از همه مردم در سختي و زحمت نبودند و آيا از همه مردم جهان بيشتر در تنگنا قرار نداشتند.
فرعونهاي زمان، آنها را به بردگي كشاندند
و همواره بدترين شكنجه ها را بر آنان وارد كردند و انواع تلخيها را به كامشان ريختند،
كه اين دوران ذلّت و هلاكت و مغلوب بودن، تداوم يافت نه راهي وجود داشت كه سرپيچي كنند و نه چاره اي كه از خود دفاع نمايند، تا آن كه خداوند، تلاش و استقامت و بردباري در برابر ناملايمات آنها را، در راه دوستي خود و قدرت تحمّل ناراحتيها را براي ترس از خويش، مشاهده فرمود.
آنان را از تنگناهاي بلا و سختيها نجات داد
و ذلّت آنان را به عزّت و بزرگواري
و ترس آنها را به امنيّت تبديل فرمود،
و آنها را حاكم و زمامدار و پيشواي انسانها قرار داد و آن قدر كرامت و بزرگي از طرف خدا به آنها رسيد كه خيال آن را نيز در سر نمي پروراندند.
پس انديشه كنيد كه چگونه بودند آنگاه كه:
وحدت اجتماعي داشتند خواسته هاي آنان يكي قلبهاي آنان يكسان و دستهاي آنان مدد كار يكديگر، شمشيرها ياري كننده
نگاهها به يك سو دوخته و اراده ها واحد و همسو بود آيا در آن حال مالك و سرپرست سراسر زمين نبودند و رهبر و پيشواي همه دنيا نشدند.
پس به پايان كار آنها نيز بنگريد در آن هنگام كه به تفرقه و پراكندگي روي آوردند
و مهرباني و دوستي آنان از بين رفت،
و سخنها و دلهايشان گوناگون شد،
از هم جدا شدند به حزبها و گروهها پيوستند، خداوند لباس كرامت خود را از تنشان بيرون آورد و نعمتهاي فراوان شيرين را از آنها گرفت و داستان آنها در ميان شما عبرت انگيز باقي ماند.
نهج البلاغه، قسمتی از خطبه 192