عنوان
نکته های اخلاقی سوره لقمان
باتوجه به آیات 12-19
(تفسیر المیزان، نمونه، نور )

محقق:معصومه بابائي

شكر خداوند
خداوند، نيازى به عبادت و تشكّر ما ندارد و قرآن، بارها به اين حقيقت اشاره نموده و فرموده است: خداوند از شما بى‏نياز است. ولى توجّه ما به او، مايه‏ى عزّت و رشد خود ماست، همان گونه كه خورشيد نيازى به ما ندارد، اين ما هستيم كه اگر منازل خود را رو به خورشيد بسازيم، از نور و روشنايى آن استفاده مى‏كنيم.
يكى از ستايش‏هايى كه خداوند در قرآن از انبيا دارد، داشتن روحيه‏ى شكرگزارى است. مثلاً درباره‏ى حضرت نوح با آن همه صبر و استقامتى كه در برابر بى‏وفايى همسر، فرزند و مردم متحمّل شد، خداوند از شكر او ياد كرده و او را شاكر مى‏نامد. «كان عبداً شكوراً»
بارها خداوند از ناسپاسى اكثر مردم شكايت كرده است.
البتّه توفيق شكر خداوند را بايد از خدا خواست، همان گونه كه حضرت سليمان از او چنين درخواست كرد: «ربّ اوزعنى أن أشكر نعمتك الّتى انعمت علىّ» ما غالباً تنها به نعمت‏هايى كه هر روز با آنها سر و كار داريم توجّه مى‏كنيم و از بسيارى نعمت‏ها غافل هستيم، از جمله آنچه از طريق نياكان و وراثت به ما رسيده و يا هزاران بلا كه در هر آن از ما دور مى‏شود و يا نعمت‏هاى معنوى، مانند ايمان به خدا و اولياى او، يا تنفّر از كفر و فسق و گناه كه خداوند در قرآن از آن چنين ياد كرده است: «حبّب اليكم الايمان و زيّنه فى قلوبكم و كرّه اليكم الكفر والفسوق والعصيان» علاوه بر آنچه بيان كرديم، بخشى از دعاهاى معصومين نيز توجّه به نعمت‏هاى الهى و شكر و سپاس آنهاست، تا روح شكرگزارى را در انسان زنده و تقويت كند.
شكر الهى، گاهى با زبان و گفتار است و گاهى با عمل و رفتار.
در حديث مى‏خوانيم: هرگاه نعمتى از نعمت‏هاى الهى را ياد كرديد، به شكرانه‏ى آن صورت بر زمين گذارده و سجده كنيد و حتّى اگر سوار بر اسب هستيد، پياده شده و اين كار را انجام دهيد و اگر نمى‏توانيد، صورت خود را بر بلندى زين اسب قرار دهيد و اگر اين كار را هم نمى‏توانيد، صورت را بر كف دست قرار داده و خدا را شكر كنيد.
نمونه‏هاى شكر عملى
1- نماز، بهترين نمونه‏ى شكر خداوند است. خداوند به پيامبرش مى‏فرمايد: به شكرانه‏ى اينكه ما به تو «كوثر» و خير كثير داديم، نماز بر پا كن. «انّا اعطيناك الكوثر فصلّ لربّك و انحر»
2- روزه؛ چنانكه پيامبران الهى به شكرانه نعمت‏هاى خداوند، روزه مى‏گرفتند.
3- خدمت به مردم. قرآن مى‏فرمايد: اگر بى‏سوادى از باسوادى درخواست نوشتن كرد، سر باز نزند و به شكرانه سواد، نامه‏ى او را بنويسد. «ولا يأب كاتب أن يكتب كما علّمه اللّه» در اينجا نامه نوشتن كه خدمت به مردم است، نوعى شكر نعمت سواد دانسته شده است.
4- قناعت. پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله فرمودند: «كن قَنِعاً تكن اشكر الناس» قانع باش تا شاكرترين مردم باشى.
5 - يتيم نوازى. خداوند به پيامبرش مى‏فرمايد: به شكرانه‏ى اينكه يتيم بودى و ما به
تو مأوا داديم، پس يتيم را از خود مران. «فامّا اليتيم فلا تقهر»
6- كمك به محرومان و نيازمندان. خداوند به پيامبرش مى‏فرمايد: به شكرانه‏ى اينكه نيازمند بودى و ما تو را غنى كرديم، فقيرى را كه به سراغت آمده از خود مران. «و امّا السائل فلا تنهر»
7- تشكّر از مردم. خداوند به پيامبرش مى‏فرمايد: براى تشكّر و تشويق زكات دهندگان، بر آنان درود بفرست، زيرا درود تو، آرام‏بخش آنان است. «و صلّ عليهم انّ صلاتك سكن لهم»
تشكّر از مردم تشكر از خداوند است، همان گونه كه در روايت آمده است: كسى كه از مخلوق تشكّر نكند، از خداوند شكرگزارى نكرده است. «مَن لم يشكر المنعم من المخلوقين لم يشكر اللّه»

تلخى‏ها هم تشكّر مى‏خواهد
قرآن مى‏فرمايد: «عسى أن تكرهوا شيئاً و هو خير لكم و عسى أن تحبّوا شيئاً و هو شرّ لكم» چه بسيار چيزهايى كه شما دوست نداريد، ولى در حقيقت به نفع شماست و چه بسيار چيزهايى كه شما دوست داريد، ولى به ضرر شماست.
اگر بدانيم؛ ديگران مشكلات بيشترى دارند.
اگر بدانيم؛ مشكلات، توجّه ما را به خداوند بيشتر مى‏كند.
اگر بدانيم؛ مشكلات، غرور ما را مى‏شكند و سنگدلى ما را برطرف مى‏كند.
اگر بدانيم؛ مشكلات، ما را به ياد دردمندان مى‏اندازد.
اگر بدانيم؛ مشكلات، ما را به فكر دفاع و ابتكار مى‏اندازد.
اگر بدانيم؛ مشكلات، ارزش نعمت‏هاى گذشته را به ما يادآورى مى‏كند.
اگر بدانيم؛ مشكلات، كفّاره‏ى گناهان است.
اگر بدانيم؛ مشكلات، سبب دريافت پاداش‏هاى اُخروى است.
اگر بدانيم؛ مشكلات، هشدار و زنگ بيدارباش قيامت است.
اگر بدانيم؛ مشكلات، سبب شناسايى صبر خود و يا سبب شناسايى دوستان واقعى است.
و اگر بدانيم؛ ممكن بود مشكلات بيشتر يا سخت‏ترى براى ما پيش آيد، خواهيم دانست كه تلخى‏هاى ظاهرى نيز در جاى خود شيرين است.
آرى، براى كودك، خرما شيرين و پياز و فلفل تند و ناخوشايند است، امّا براى والدين كه رشد و بينش بيشترى دارند، ترش و شيرين هردو خوشايند است.
حضرت على عليه السلام در جنگ اُحد فرمود: شركت در جبهه از مواردى است كه بايد شكر آن را انجام داد. «و لكن من مواطن البشرى و الشكر» و دختر او حضرت زينب‏عليها السلام در پاسخ جنايتكاران بنى‏اميّه فرمود: در كربلا جز زيبايى نديدم. «ما رأيت الاّ جميلاً»
به يكى از اولياى خدا گفته شد حقّ تشكّر از خداوند را بجا آور. او گفت: من از تشكّر و سپاس او ناتوانم. خطاب آمد: بهترين شكر همين است كه اقرار كنى من توان شكر او را ندارم. سعدى گويد:
              از دسـت و زبـان كـه بـــرآيــد                                       كز عهده شكرش به درآيد

              بنده همان به كه زتقصيرخويش                                  عــذر بــه درگــاه خــدا آورد