امیرمؤمنان علی (ع) در عهدنامۀ مالک اشتر ، پس از بیان این مطلب که زمامداران و مدیران قلبشان را لبریز کنند از رحمت به مردمان و دوستی آنان و لطف به ایشان ، و این که به شدّت بپرهیزند از اینکه مانند جانور درنده خویی باشند که خوردن مردم را غنیمت بشمارند ، به مطلبی اساسی و بنیادی پرداخته و چنین فرموده است :

«فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ: إِمَّا أَخٌ لَکَ فِي الدِّينِ، أَوْ نَظِيرٌ لَکَ فِي الْخَلْقِ.»

همانا مردمان دو گروهند: يا برادر دينى تواند ( یعنی مسلمان ) و يا همانند تو در آفرينشند ( یعنی انسان ).

رفتارهاى حكومتى و مديريتى به شدّت متأثر از نوع نگاه به مردمان و اداره شوندگان است، و هرگونه تلقى از آنها به نوعى رفتار منجر مى گردد. لازمه حكومت و مديريتى مبتنى بر روابط و مناسبات صحيح انسانى، نگاه انسان گرايانه است؛ يعنى براى همه ارزش و كرامت و حرمت قائل شدن، و حكومت و مديريت را براى آنها و در خدمت ايشان ديدن.

اگر نگاه كارگزاران و مديران به مردمان تصحيح نشود و آنها خود را مالك مردمان تصوّر نمايند، به رفتارى سبعانه گرايش مى يابند، و به بيان اميرمؤمنان على (ع) همچون جانورى درنده مى شوند كه خوردن اموال و دارایی های مردمان و دريدن حرمت ايشان را غنيمت مى شمرند.
خداوند به ما توفیق فهم درست عهدنامۀ مالک اشتر و استفادۀ از آن را در عمل عنایت کند .

امیر مومنان علی (ع) با بيان اين آيين كه مناسبات و روابط انسانى در نگاه کارگزاران و مدیران به مردمان براساس رحمت گرايى و مهرورزى باشد و اين كه مناسبات و روابط انسانى بايد براساس پرهيز از درندگى باشد ، در اين جا به تصحيح نگاه زمامداران و مديران پرداخته و آنها را به نگاهى انسان گرايانه فراخوانده است. درواقع اين بيان تعليلى براى آن گونه روابط و مناسبات، و ريشه آن است. اگر نگاه زمامداران و مديران تصحيح نشود، روابط و مناسبات و رفتار آنها تصحيح نمى شود. با فرمان و بخشنامه به تنهايى، نمى توان رفتارها را تصحيح كرد، بلكه مهم تر از آن، اصلاح بينش زمامداران و مديران و نگاه آنها به مردمان و اداره شوندگان است.

اميرمؤمنان على (ع) در اين بيان، تأكيد مى كند كه زمامداران و مديران، مردمان را يا برادر دينى خود يا همسان در آفرينش با خويش ببينند و به هيچ وجه خود را برتر از آنها نينگارند، و با نگاهى خدمتگزارانه قلب خود را از رحمت و دوستى و مهربانى به ايشان آكنده سازند و با بهترين اخلاق با آنها سلوك نمايند و خدمتشان كنند. در منطق علی (ع) در ادارۀ جامعه ، شهروند درجه یک و درجه دو وجود ندارد ، موافق و مخالف ، همه ، همۀ کسانی که در یک جامعه زندگی می کنند ، از همۀ حقوق انسانی و شهروندی بهره مندند . امام على (ع) اين نگاه را به كارگزاران خود مى آموخت و تلاش مى كرد با تصحيح بينش آنها ، روابط و مناسبات حكومتى و مديريتى، و رفتارهاى آنان را انسان گرايانه بسازد و در جهت مطلوب سامان بدهد.
خداوند به ما توفیق فهم درست عهدنامۀ مالک اشتر و استفادۀ از آن را در عمل عنایت کند .

حکومت امام علی(ع) ، حکومت موفق تاریخ، مصطفی دلشادتهرانی