حجت الاسلام میرباقری:
یک لطیفه‌ای را در مورد «یجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا» در تفسیر گرانسنگ المیزان علامه طباطبایی فرمودند که یک معنای ظاهری دارد:

انسانی که می‌خواست دروغ بگوید کارش حل بشود، دروغ نمی‌گوید و خدا بدون دروغ کارش را حل می‌کند و به او نشان می‌دهد که دروغ هم نگویی یا مال حرام و شبهه‌ناک هم نخوری یا تسلیم دشمن هم نشوی مشکلت حل می‌شود و به مقصد هم می‌رسی. مشکلات فردی و اجتماعی هم حل می‌شود؛ اما معنی لطیف‌ترش این است که:
ما بن‌بست‌هایی که می‌بینیم به دلیل شرک خودمان است. خدا می‌گوید: دروغ نگو! وقتی دروغ کار تو را می‌خواهد حل بکند آیا آنجا دروغ مشکلت را حل می‌کند یا آنجا هم خدا مشکل تو را حل می‌کند؟ به ما می‌گویند: حتی وقتی یک لیوان آب می‌خورید بسم الله الرحمن الرحیم بگویید و اگر نگوید غبار شرک بر دل می‌نشیند و مشرک می‌شوی؛ چون خیال کردی این لیوان آب عطش تو را برطرف می‌کند.

شخصی از بندگان خدا در شهر یزد گرفتاری سختی داشت خدمت حضرت صاحب الزمان ارواحنا فداه مشرف می شود ولی آن بزرگوار را نمی شناسد؛

امام زمان(عج الله تعالی)به او فرمودند:

سوره یس را بخوان چون به کلمه مبین که در شش مورد آمده رسیدی حاجت خود را نیت کن و پس از قرائت سوره نیز حاجت خود را درخواست کن تا خداوند دعای تو را مستجاب نماید!

او گفت چون در سوره یس نگاه کردم دیدم کلمه مبین در هفت مورد ذکر شده تعجب کردم!!

اما با تامل دقت کردم فهمیدم در شش مورد بدون الف و لام است (مبین) و در یک مورد همراه با آن می باشد (المبین) سپس گفت سوره را همان طوری که حضرت فرموده بود خواندم و خداوند نیز دعایم را مستجاب کرد.!

صحیفه مهدیه؛ صفحه ۴۱۲ و ۴۱۳

 وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا * وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ وَ مَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ.

هر که در حضور خدا،مراقب رفتارش باشد، خدا راه خلاصی از مشکلات را پیش پایش می‌گذارد و از جایی که فکرش را نمی‌کند، به او روزی می‌دهد. هر که به خدا توکل کند، او برایش بس است…(طه،124)

 نظر علامه طباطبایی ره:
 از امام صادق (ع) روايت شده كه فرمود:
كسى كه خداى تعالى سه چيز به او داده باشد، از سه چيز ديگرش دريغ نمیدارد:
1. كسى كه توفيق دعايش داده باشند از اجابت دعايش دريغ نمی دارند،
2. و كسى كه توفيق شكرش دادند از زيادتر كردن نعمتش دريغ نمی دارند،
3. و كسى كه نعمت توكلش دادند از موهبت كفايتش مضايقه نمی كنند.

 ترجمه المیزان، ج19، ص536

یکبار عنکبوت، پیامبر را در غار حفظ می کند. «الّا تنصروه فقد نصره اللّه»

یا کلاغ، معلّم بشر می شود. «فبعثه اللّه غرابا»

یا هدهد،مأمور رساندن نامه سلیمان به بلقیس می شود. «اذهب بکتابی هذا»

یا ابابیل، مأمور سرکوبی فیل سواران می شود. «و ارسل علیهم طیرا ابابیل»

یا اژدها، وسیله ی حقّانیّت موسی می شود. «هی ثعبان مبین»

یا نهنگ، مأمور تنبیه یونس می شود. «فالتقمه الحوت»

یا موریانه وسیله ی کشف مرگ سلیمان می شود. «تأکل منساته»

یا سگ اصحاب کهف مأمور نگهبانی می شود. «و کلبهم باسط ذراعیه بالوصید»

یا چهار پرنده سبب اطمینان ابراهیم می شود. «فخذ اربعة من الطیر»

یا الاغ، سبب یقین عُزیر به معاد می شود. «و انظر الی حمارک»

ربَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کفَرُوا وَاغْفِرْ لَنَا رَبَّنَا إِنَّک أَنتَ الْعَزِیزُ الْحَکیمُ.

سوره ممتحنه، آیه 5

[ای ] پروردگار ما! ما را (وسیله) آزمایش برای کسانی که کفر ورزیدند قرار مده و ما را بیامرز! [ای ] پروردگار ما! به راستی که تنها تو شکست ناپذیر [و] فرزانه ای.

1.در مناجات ابراهیم علیه السلام با پروردگارش به چند مطلب اشاره شده است:
الف) لزوم توکل بر خدا در مبارزه با دشمنان؛
ب) توبه و بازگشت به سوی خدا؛
ج) یاد معاد و فرجام نهایی همگان به سوی خدا؛
د) طلب آمرزش از خدای عزیز و حکیم، برای تمایلات احتمالی به سوی دشمنان خدا؛
ه) درخواست این که خدایا ما را گرفتار کافران نکن و مایه ی آزمایش و گمراهی آنان قرار نده.

2.مقصود از «فتنه» شدن مؤمنان برای کافران، انجام کاری مانند ارتباط مخفیانه با دشمنان خداست که موجب تقویت کافران شود و یا این که مؤمنان شکست بخورند و در چنگ کافران گرفتار شوند و مایه ی آزمایش کافران گردند.

1.با خدا مناجات کنید و بر او تکیه نمایید.
2.آمرزش و دور شدن فتنه را از خدا بخواهید.
3.ممکن است مؤمنان مایه ی آزمایش کافران شوند و براساس حکمت الهی به فتنه دچار شوند.

تفسیر قرآن مهر، جلد پانزدهم، صفحه 273

 جنّ - چنانکه از مفهوم لغوی آن به دست می آيد - موجودی است ناپيدا كه ویژگی هایی دارند از جمله:

1. مانند انسان دارای تكليف هستند و باید عبادتِ خدا کنند. در قرآن آمده است: «جن و انس را جز براى عبادتِ خود نيافريده ام.»
«وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ»
 ذاريات،56

2. حساب و كتاب و جزاء دارند. رحمن ، 31

3. همانند انسانها برای سعادت دنيا و آخرت محتاج پيامبر هستند. به همین جهت خداوند برای آنها پيامبرانی ارسال نموده است.

يا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَ لَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ ؛ اى گروه جنّ و انس! آيا رسولانى از شما به سوى شما نيامدند؟ انعام : 130

 با توجه به آنچه گفته شد معلوم مي شود نماز به عنوان یک عبادت بر جنيان نيز واجب می باشد. همان گونه در قرآن آمده است:

« فَسُبْحانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَ حِينَ تُصْبِحُونَ وَ لَهُ الْحَمْدُ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ عَشِيًّا وَ حِينَ تُظْهِرُونَ»
«خدا را بستاييد بدان هنگام كه به شب درمى آييد و بدان هنگام كه به صبح درمى آييد. سپاس او راست در آسمانها و زمين، به هنگام شب و به هنگامى كه به نيمروز می رسيد.» روم : 17

 برخی از مفسرين بيان داشته اند:

 اولا: مراد از تسبيح و حمد كه خداوند در اين آيات بدان دستور داده نمازهاى پنجگانه می باشد.

 ثانيا: جمله «فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» گویای آن است كه اين خطاب شامل تمام موجودات اعم از ملائكه، جن و انس می باشد.

 حسينى جرجانى ، آيات الأحكام ، ج1، ص 108

علامه حسن زاده آملی:

به علامه طباطبایی عرض نمودم: حضرت آقا! امشب شب جمعه و شب عید است، لطفى بفرمایید!
علامه طباطبایی فرمودند:
«سوره مبارکه «ص و القرآن ذى الذکر» را در نمازهاى وتیره (نافله عشا)بعد از حمد بخوانید که در حدیث است سوره ص از ساق عرش نازل شده است.»

پندهاى حکیمانه پند 387

علامه در المیزان می‌گوید:
فضیلت آن چیزى است که خداى تعالى آن را فضیلت بداند، پس این که غربی ها مى گویند آدمى باید اعتماد به نفس داشته باشد و بعضى از نویسندگان ما نیز دنبال آنان را گرفته اند؛ حرف درستى نیست؛ چون دین خدا چنین چیزى را به عنوان فضیلت نمى شناسد و آنچه را که خداى تعالى در قرآن کریمش فضیلت دانسته، اعتماد به خدا و افتخار به بندگى اوست.

قرآن مى فرماید: «الَّذِینَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إِیماناً وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ» و نیز فرموده: «أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِیعاً» و باز فرموده: «إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِیعاً» و آیاتى دیگر.
 آیت الله جوادی آملی که مدال شاگردی علامه طباطبایی(ره) را بر سینه دارد ضمن قبول و تایید نظر علامه در مورد اعتماد به نفس به برخی آیات که علامه از آنها نام نبرد اشاره می کند و با استناد بر آنها نظر استاد خود را استحکام بیشتری می بخشد.

مهم ترین آیه ای که ایشان به آن استدلال می کنند آیه زیر است:
 «قُلْ إِنَّ صَلاتی وَ نُسُکی وَ مَحْیایَ وَ مَماتی لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ». به مردم بگو که من نماز و تمامى عبادات و زندگیم و جمیع شؤون آن از قبیل اعمال و اوصاف و همچنین مرگم؛ خلاصه هر آنچه که در ظاهر مربوط به من است در واقع همه و همه از آنِ خداوند متعال است و من صاحب چیزی نیستم.
آیت الله جوادی با استناد به این آیه و مانند آن می فرماید: با این حساب دیگر چیزی برای بنده نمی ماند تا به آن اعتماد یا تکیه کند.

منبع:

المیزان ج4 ص374
بیانات معظم له در درس تفسیر

محمد تقی انصاریان خوانساری از ملازمان علامه طباطبایی(ره) در اسناد و خاطرات تازه منتشر شده خود می نویسد:
«مرحوم پدرم که انس و الفتی خاص با قرآن و مفاتیح و مجالس اهل بیت(علیهم السلام) و حرم مطهر بی بی دو عالم داشت نقل کرد: یک بار نزدیک چهار راه بیمارستان، علامه طباطبایی را دیدم. در ضمن صحبت، از ایشان پرسیدم: آقا! آیت الکرسی را تا کجا و چگونه در نمازهای مستحبی و… باید خواند؟ چون که در برخی از کتابهایی که چگونگی و آداب دعا را ذکر کرده اند چون «زاد المعاد» و «مفاتیح الجنان» بعضا یک آیه را ایت الکرسی می دانند و برخی دیگر، آدامه آن را جزء آیت الکرسی به حساب می آورند؛ یعنی تا آخر آیه ای که « فیها خالدون» می باشد.
ایشان فرموده بودند: مگر نمی گویید آیت الکرسی؟! معلوم است که تا آخر آیه(یعنی تا «وهو العلی العظیم») باید خوانده شود و گرنه گفته نمی شد: آیت الکرسی، و جور دیگری بیان می کردند.(مثلا می گفتند: آیات الکرسی).»

آشنای آسمان، محمد تقی انصاریان خوانساری، ص201

علیرضاپناهیان:

در روایات برای اینکه توجهِ انسان به نعمت‌ها، عمیق‌تر شود، راهکارهایی یاد داده‌اند که در واقع، تکنیک‌های تقویت توجّه است. امروزه در دنیا این‌طور حرف‌ها بسیار خریدار دارد و اینها را به اسم تکنیک معرفی می‌کنند و مردم هم اجرا می‌کنند و نتیجه می‌گیرند؛ چقدر هم بازارش گرم است.

یکی از این تکنیک‌ها این است که می‌فرماید: وقتی انسان یاد نعمتی افتاد سر به سجده بگذار؛ به‌خاطر شکرِ خدا. «إِذَا ذَكَرَ أَحَدُكُمْ نِعْمَةَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلْيَضَعْ خَدَّهُ عَلَى التُّرَابِ شُكْراً لِلَّهِ» (کافی/۲/۹۸) این‌کار در تقویت توجّه، مؤثر است.

در روایت هست: «الْحَالُ الَّتِي تُوجِبُ الشُّكْرَ أَفْضَلُ مِنَ الْحَالِ الَّتِي تُوجِبُ الصَّبْر» (امالی صدوق/ص۶۱۳) شکر بالاتر از صبر است. یعنی به تو خوش گذشته است و می‌گویی «خدایا شکر»؛ این قیمتش بالاتر از صبر در بلاست. چون نگاه‌کردن به موضوع شکر، شیرین است، لذا امکان طولانی‌شدن دارد یعنی می‌توانی نگاهت را به‌مدت بیشتری روی آن موضوع نگه داری.

اگر می‌خواهی تمرین کنی که زیاد به یاد نعمت‌های خدا بیافتی، باید به یک چیزهایی هم نگاه نکنی(توجه نکنی) امام‌ صادق علیه السلام می‌فرماید «إِيَّاكُمْ أَنْ تَمُدُّوا أَطْرَافَكُمْ إِلَى مَا فِي أَيْدِي أَبْنَاءِ الدُّنْيَا…»(اصول‌سته‌عشر /۲۰۹)

بپرهیزید از اینکه زیاد نگاه کنید به چیزهایی که به دیگران دادیم زیاد نگاه نکردن از مقولۀ کنترل ذهن است،اگر چشمت افتاد، رها کن، کسی که زیاد به نعمت‌هایی که خدا به دیگران داده نگاه کند، اندوهش طولانی می‌شود و هیچ ‌وقت ناراحتی‌اش برطرف نمی‌شود، نعمت‌هایی را که خدا به خودش داده، کوچک تلقّی می‌کند لذا شکرش برای خدا کم خواهد شد. همیشه نگاه کن به کسی که کمتر از توست، این‌طوری بهتر می‌توانی شاکر نعمت‌های خدا باشی و مستحق زیادکردن نعمت می‌شوی.

پروفسور مارشال جانسون از دانشمندان برجسته آمریکایی :

 من به عنوان یک دانشمند ، کسیکه از زیست شناسی اطلاع دارد و متن قرآن را مطالعه کرده است، میگویم هیچ نقض و مشکلی در موضوع (جنین شناسی قرآن) وجود ندارد و این مرا متحول کرده ، هیچ تضادی هم برای یک خدای فراگیر که همه وجوه را در بر میگیرد نمیبینم !

یکی از کارهای و هنرهای شیطان این است که گناه برای انسان زینت میدهد!

یعنی گناه را انقدر قشنگ و لذیذ جلوه میدهد که متوجه گناه بودن کاری که انجام میدهیم نمیشیم و یا اگر بشیم خیلی راحت توجیهش میکنیم….

قرآن به این هنر شیطان اشاره دارد:
«إِنَّ الَّذینَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَى الشَّیْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلى لَهُم».

 کسانى که بعد از روشن شدن هدایت براى آنها، پشت به حق کردند، شیطان اعمال زشتشان را در نظرشان زینت داده و آنان را با آرزوهاى طولانى فریفته است.(محمد آیه 26)

هروقتڪه دستت از
همه جاڪوتاہ شد، بگو

وَأُفَوِّضُ أَمْرِ‌ی إِلَى اللَّـه ۚ
إِنَّ اللَّـه بَصِیرٌ‌ بِالْعِبَادِ

ڪارم را به خُدا مۍسپارم،
خُداوند بیناۍ به بندگان است!

1. القلب السليم:
و آن قلبی است مخلص برای خدا و خالی از کفر و نفاق و هرگونه پستی.
{ إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ }

 2. القلب المنيب:
وآن قلبی است که هميشه درحال برگشت و توبه به سوی خدا و از آن سو ثابت و پابرجاست بر طاعت خدا .’
{مَنْ خَشِيَ الرَّحْمَن بِالْغَيْبِ وَجَاء بِقَلْبٍ مُّنِيبٍ}

 3. القلب المخبت:
وآن قلبی است فروتن و آرام به ذکرخدا { فتُخْبِتَ لَهُ قلُوبُهُمْ }

 4. القلب الوجل:
و آن قلبی است که از ياد خدا میلرزد که مبادا عمل وی به درگاه خدا قبول نشود و از عذاب خدا نجات نيابد. { وَالَّذِينَ يُؤْتُونَ مَا آتَوا وَّقُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلَى رَبِّهِمْ رَاجِعُونَ }

 5. القلب التقي:
و آن قلبی است که به احکام خدا احترام ميگذارد.
{ ذَلِکَ وَمَن يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ }

 6. القلب المهدی:
و آن قلبی است که تسليم امر خدا و راضی به قضا و قدر پروردگار است .{ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ يَهْدِ قَلْبَهُ }

7. القلب المطمئن:
وآن قلبی است که با ياد خدا و توحيدش آرام میگيرد.
{ وتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللّه }

8. القلب الحی:
و آن قلب زنده ای است که از شنيدن داستان های امت های گذشته که با گناه وطغيان هلاک شدند پند و اندرز میگيرد .{ إِنَّ فِي ذَلِکَ لَذِکْرَى لِمَن کَانَ لَهُ قَلْبٌ }

 9. القلب المريض:
و آن قلبی است که دچار بيماری شک و نفاق شده و مبتلا شده به فسق و فجور و شهوت های حرام .
{ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ }

 10. القلب الأعمى:
وآن دل کوری است که حق را نمیبيند و در نتيجه پند و اندرز نمیگيرد .
{ وَلَکِن تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ }

 تلاوت و ترجمه آیات ۶۴ و ۶۵ سوره غافر

امیـرالمؤمنین علیه السلام فرمـود حسینم بیمـار شـد . حضـرت فاطمه علیهـاالسلام وی را به نـزد رسول خدا صلّی الله علیه و آله برد و عـرض کرد ای رسول خدا برای فرزندم دعاکن که خداوند او را شفا دهد.

حضرت فرمـود ای دخترم! خداونـدی که او را به تو بخشید ، بر شفای او قادر است. در این هنگام جبرئیل نازل شد و گفت ای محمّد! در همه سوره های قرآنی که خـداوند متعال بر تو نازل فرموده است، حـرف فاء وجود دارد به جز سوره حمد حرف فاء همانا تباهی و آفت است.

پس کاسه آبی طلب کن و چهل بار سوره حمد را بر آن بخوان و بر سر حسین بن علی علیه‌السلام بریـز ، کـه خـداوند او را شفـا خـواهـد داد . پـس رسـول خـدا صلّی الله علیـه و آله چنین کـردند و فرزنـدش به اذن خـداونـد عافیت یافـت .

الدعوات ، صفحه ۱۸۸ ، ۱۸۹

بـر اسـاس روایت فـوق ، مـرحوم شیـخ ابراهیـم کفعـمـی در مصبـاح از کتـاب “الدُّروس” مـرحـوم شهیـد اوّل نقل میکند که هرکس درد بر او شدّت گـرفت ، بـر کاسـه آب ، چهـل بـار سـوره حمـد را بخواند وبر سرش بریزد.

 المصباح للكفعمی، صفحه ۱۵۱