فلسفه حج
امام علی علیه السلام:
آيا مشاهده نمي كنيد كه همانا خداوند سبحان، انسانهاي پيشين از آدم عليه السّلام تا آيندگان اين جهان را با سنگهايي در مكّه آزمايش كرد كه نه زيان مي رسانند، و نه نفعي دارند، نه مي بينند و نه مي شنوند اين سنگها را خانه محترم خود قرار داده و آن را عامل پايداري مردم گردانيد.
سپس كعبه را در سنگلاخترين مكانها، بي گياه ترين زمينها و كم فاصله ترين درّهها، در ميان كوههاي خشن، سنگريزه هاي فراوان و چشمه هاي كم آب و آباديهاي از هم دور قرار داد، كه نه شتر، نه اسب و گاو و گوسفند، هيچ كدام در آن سرزمين آسايش ندارند.
سپس آدم عليه السلام و فرزندانش را فرمان داد كه به سوي كعبه برگردند و آن را مركز اجتماع و سر منزل مقصود و بار اندازشان گردانند، تا مردم با عشق قلبها، به سرعت از ميان فلات و دشتهاي دور و از درون شهرها، روستاها، درّههاي عميق، و جزاير از هم پراكنده درياها به مكّه روي آورند، شانه هاي خود را بجنبانند و گرداگرد كعبه لا اله الا اللّه بر زبان جاري سازند و در اطراف خانه طواف كنند و با موهاي آشفته و بدنهاي پر گرد و غبار در حركت باشند.
لباسهاي خود را كه نشانه شخصيّت هر فرد است در آورند و با اصلاح نكردن موهاي سر، قيافه خود را تغيير دهند، كه آزموني بزرگ و امتحاني سخت و آزمايشي آشكار است براي پاكسازي و خالص شدن، كه خداوند آن را سبب رحمت و رسيدن به بهشت قرار داد.
اگر خداوند خانه محترمش و مكانهاي انجام مراسم حج را، در ميان باغها و نهرها و سرزمينهاي سبز و هموار و پردرخت و ميوه، مناطقي آباد و داراي خانه ها و كاخهاي بسيار و آباديهاي به هم پيوسته، در ميان گندمزارها و باغات خرّم و پر از گل و گياه، داراي مناظري زيبا و پر آب، در وسط باغستاني شادي آفرين و جادّه هاي آباد قرار ميداد، به همان اندازه كه آزمايش ساده بود، پاداش نيز سبكتر ميشد.
اگر پايه ها و بنيان كعبه و سنگهايي كه در ساختمان آن به كار رفته از زمرّد سبز و ياقوت سرخ و داراي نور و روشنايي بود،
دلها ديرتر به شك و ترديد ميرسيدند،
و تلاش شيطان بر قلبها كمتر اثر ميگذاشت
و وسوسه هاي پنهاني او در مردم كارگر نبود.
درصورتي كه خداوند بندگان خود را با انواع سختيها مي آزمايد و با مشكلات زياد به عبادت ميخواند، و به اقسام گرفتاريها مبتلا ميسازد،
تا كبر و خودپسندي را از دلهايشان خارج كند و به جاي آن فروتني آوردو درهاي فضل و رحمتش را به رويشان بگشايدو وسائل عفو و بخشش را به آساني در اختيارشان گذارد.
نهج البلاغه، خطبه 192