بصیرت برگرفته از ماده «بصر» و دارای دو معنای اصلی است:

یكى علمو دیگرى ، درشتى ، سختى و خشونت.[1]

راغب اصفهانی،
کاربرد «بصر» را برای چشمو «بصیرت» را برای قلب می داند.

او «بصر» را به عضو بینایی و نیروی درک کننده ای که در آن استاطلاق می کند.
و «بصیرت» را نام نیروی ادراک کننده قلب می گذارد.[2]

گفتنى است هر چند بصیرت،در اصل به معناى علم و دریافت قلبی است ؛

pan style="font-size: large; font-family: arial, helvetica, sans-serif;">لیكن باید توجّه داشت كه هر علمى ، بصیرت نیست و هر عالمى ، بصیر نامیده نمى شود ؛

بلكه این واژه ، حاكى از نوعى احاطه علمى و آینده نگرى است.[3]

امیرالمۆمنین علیه السلام در بیان ضرورت توجه به بصیرت ، کلامی دارد کهدر آن یکی از مهمترین مشکلات جامعه اسلامی را قشری بودن و عدم تعمق در دین می شمارد و می فرماید:

آغاز فتنه‏ ها، پیروى از هواهاى نفسانى
و بدعتهایى است كه در دین داخل مى‏شود که كتاب خدا با آن خواهشهاى نفسانى و بدعتهاى دینى مخالف است.

عده‏ اى از مردم، دیگران رابه این دو امر و برخلاف دین خدا یارى مى‏كنند.

راستى اگر باطل با حق مخلوط نمى‏شد، راه حق براى حق خواهان پنهان نمى‏ ماند و اگر حق از وانمود شدن به باطل رهایى می یافت، زبان دشمنان از بدگویى باز مى‏ماند.

ولى چون قسمتى از حق و قسمتى از باطل گرفته مى‏شود و درهم آمیخته مى ‏گردد.

اینجاست كه شیطان بر دوستان خود مسلط مى‏گردد و آنهایى كه لطف پروردگار شامل حالشان شده،
نجات پیدا مى‏ كنند. [4]

یعنی اگر حق به طور واضح در مقابل مردم آشکار و ظاهر شود،کسى نمی تواند زبان علیه حق باز کند.

اگر باطل هم خودش را به طور آشکار نشان بدهد، مردم به سمت او نخواهند رفت؛

روی همین اصل؛ کسانى که قصد گمراه کردن مردم را دارند از عرضه باطل به شکل خالص پرهیز می کنند و در مقام عمل؛ باطل و حق را به هم در آمیخته، به باطل رنگی از حق زده و بویی از حقیقت می دهند تا بتوانند آن را به مردم قالب کرده و به نتیجه مطلوبشان دست پیدا کنند که با این ترفند، حق، براى طرفداران حق هم مشتبه می شود.

این است که کسب «بصیرت» می شود اولین وظیفه‌ جامعه دینی تا نگذارد حق و باطل مشتبه شده و راه حق در غباری از باطل گم شود.

________________________
پی نوشت ها:

1)عجم مقاییس اللّغة :
ج 1، صص 253 - 254

2) مفردات الفاظ القرآن، ص 127

3) بر پایه برخى از پژوهش ها ،
واژه بصیرت ، در فرهنگ هاى مختلف ، بیش از سى معنا را به خود اختصاص داده كه موضوع آینده و آینده نگرى در میان بیشتر آنها مشترك است .

 

منبع:
مقاله «بصیرت در رهبرى و مدیریت اسلامى» ، محمّد اَزگُلى به نقل از فرهنگ نامه بصیرت ص 17، پاورقی)

4. نهج البلاغه (صبحی صالح)، خطبه 50