آن چیزی که از نظر سیر معنوی بر انسان اثر می‌گذارد، همان حرکت دل است. دل باید متّصل شود. این کارها در اعمال ظاهری واجب است. انسان باید واجباتش را انجام دهد. مستحبّات هم که جای خود را دارند.

امّا باید روی «دل» کار کرد. آنچه انسان را به هدف می‌رساند و نقطه اتّصال عبد با مولا است، قلب و دل انسان است.

امام‌صادق علیه السلام فرمودند: «أَلقَصدُ إِلَی الله تعالی بِالقُلوب أَبلَغ مِنَ القَصدِ إِلَیهِ بِالبَدَن»؛

آهنگِ خدا کردن با دل، رساتر از آهنگ خدا کردن با بدن است.«وَ حَرَکاتُ القُلوب أَبلَغ مِن حَرَکاتِ الأَعمال»؛ یعنی اعمال قلب رساتر است و انسان را سریع‌تر از کارهای جسمانی به مقصد می‌رساند.

مشکاةالأنوار، ص 257

معنای روایت این نیست که اعمال ظاهری تأثیر ندارد؛ بلکه مقیّد باش هنگامی که این اعمال ظاهری را انجام می‌دهی، دلت نیز همراه آن‌ها تکان بخورد و کاری کند!

 همان‌طور که بدن تکان می‌خورد و مثلاً رکوع می‌روی، دلت هم رکوع کند؛ هنگامی که به سجده می‌افتی، دلت نیز سجده کند. دلت هم در این خضوع بدنی، باید برای خدا خاضع گردد.

در باب روزه هم قضیّه از همین قرار است؛ یعنی آن‌گاه که امساک می‌کنی و در ظاهر چیزی نمی‌خوری، نمی‌آشامی و… از آن طرف دلت هم امساک کند.

  کتاب دفتر دل