پرسش :

 از نظر امام علی(علیه السلام) مردم بیشترین الگو پذیری را از چه کسانی دارند؟

پاسخ :

 در روایتى از امیرمومنان على(علیه السلام) مى خوانیم: 
«اَلنّاسُ بِاُمَرائِهِمْ اَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبائِهِمْ»(1)؛ شباهت مردم به امیران و حکمفرمایانشان بیشتر است از شباهت به پدرانشان!.
این شباهت ممکن است از این طریق باشد که گروهى چشم و گوش بسته به دنبال امرا حرکت مى کنند و دین و دل در گرو فرمان آنها دارند تا آن جا که این ضرب المثل مشهور شده است: که «الناس على دین ملوکهم»؛ (مردم بر دین پادشاهان و زمامدارانشان هستند).
آنها در نظر گروهى از مردم قهرمان و الگو و اسوه اند و حتى بعضى از کم خردان آنها را برتر از آن مى دانند که اعمالشان مورد نقد و بررسى قرار گیرد و گاه زمامداران خود کامه با قرار دادن خویش در هاله اى از قداست این معنا را در مغز عوام بى خبرتقویت مى کنند و حجابى بر فکر و عقل آنها مى افکنند.

اصولا گروهى قدرت را دلیل بر حقانیت مى دانند و هر فرد یا گروه پیروز را مُحق مى شمرند؛ و همین طرز تفکّر سبب مى شود که در محاسبات اجتماعى خود گرفتار انحراف و اشتباه فراوان گردند.
پادشاهان و زمامداران جبّار با استفاده از این ضعف و ناتوانى فکرى که در گروهى وجود دارد هرجا گام مى نهند آنجا را به فساد مى کشانند. چنانچه در قرآنمجید از زبان ملکه سبا این سخن نقل شده است «قَالَتْ اِنَّ الْمُلُوکَ اِذَا دَخَلُوا قَرْیَهً اَفْسَدُوهَا وَجَعَلُوا اَعِزَّهَ اَهْلِهَا اَذِلَّهً وَکَذَلِکَ یَفْعَلُونَ»(2)؛ (گفت: پادشاهان هنگامى که وارد منطقه آبادى شوند آن را به فساد و تباهى مى کشند، و عزیزان آن جا را ذلیل مى کنند؛ [آرى] روش آنان همواره این گونه است).
گرچه این سخن خود از زبان پادشاه ظالمى است، ولى ذکر آن در قرآنمجید بدون انتقاد از یک سو، و شناختى که آن پادشاه ظالم از امثال خودش داشته است از سوى دیگر، دلیل بر واقعیّت این تعبیر اعتراف گونه است.
لذا ملکه سبا گفت: من سلیمان را امتحان مى کنم ببینم واقعاً پیامبر است یا پادشاه؟ هدایایى براى او مى فرستم تا عکس العمل او را ببینم. زیرا مى دانم شاهان فکر و قلبشان در گرو مقام و هدایا و زر و زیور است؛ در حالى که پیامبران جز به صلاح امّت ها نمى اندیشند!(3)

پی نوشت: 

(1). بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحياء التراث العربي، بيروت، 1403 قمری، چاپ: دوم، ج 75، ص 46، باب 16 (ما جمع من جوامع كلم أمير المؤمنين صلى الله عليه و على ذريته)، ح 57.

(2). سوره نمل، آيه 34.

(3). گرد آوری از کتاب: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386 شمسی، چاپ: نهم، ج 1، ص 383.